Ciągnące się od dekad powstania, wygasające wojny i narastające problemy braku surowców, konflikty etniczne i religijne, wojskowe pucze i zamachy terrorystyczne - w 2021 roku liczba ofiar śmiertelnych starć zbrojnych, zamachów terrorystycznych i innych form zorganizowanej przemocy wskazywała na stan wojny w 20 krajach świata.
Zgodnie z definicją działającego przy Uniwersytecie w Uppsali w Szwecji programu gromadzenia danych związanych z przemocą zorganizowaną (UCDP) wojną określa się konflikt, wskutek którego w ciągu roku kalendarzowego śmierć poniosło ponad 1000 osób. Według danych Armed Conflict Location & Event Data Project (ACLED) – pozarządowej organizacji specjalizującej się w zbieraniu, analizie i mapowaniu danych dotyczących konfliktów – w 2021 roku w wyniku bitew, eksplozji zdalnych oraz tych, w których bezpośrednio uczestniczył sprawca, zamieszek oraz przemocy wobec cywilów wojny toczono w 20 krajach świata.
W kwietniu 2021 roku prezydent USA Joe Biden ogłosił datę wycofania pozostających w Afganistanie wojsk amerykańskich. 15 sierpnia, przed zakończeniem procesu opuszczania kraju przez żołnierzy USA, talibowie zajęli Kabul i po 20 latach powrócili do władzy w kraju pod Hindukuszem. W wyniku walk towarzyszących stopniowemu zdobywaniu przez Taliban nowych terenów oraz wskutek ataków terrorystycznych przeprowadzonych przez działające w Afganistanie Państwo Islamskie w kraju w 2021 roku zginęło ponad 41 tys. osób.
Wojna domowa w Jemenie rozpoczęła się w roku 2014, kiedy powiązani z Iranem szyiccy powstańcy Huti przejęli kontrolę nad stolicą i największym miastem Jemenu, Saną, domagając się niższych cen paliwa i nowego rządu. Po nieudanych negocjacjach rebelianci zajęli pałac prezydencki, co doprowadziło do rezygnacji prezydenta Abd Rabbu Mansura Hadiego i jego gabinetu. Od marca 2015 roku kierowana przez Arabię Saudyjską koalicja państw Półwyspu Arabskiego, przy wsparciu logistycznym i wywiadowczym USA, prowadzi kampanię izolacji gospodarczej i nalotów na powstańców Huti. W wyniku wojny domowej w 2021 roku w Jemenie zginęło ponad 22 tys. osób, a 16 mln znajduje się na granicy głodu.
Na ponad 9,3 tys. ofiar konfliktów w Nigerii w 2021 roku złożyły się śmierci związane z trwającą od 2009 roku wojną z islamską organizacją terrorystyczną Boko Haram, która poza Nigerią działa także w Kamerunie, Czadzie, Mali i Nigrze, przeradzającym się w okazjonalne akty przemocy konfliktem pomiędzy wyznającymi islam pasterzami z grupy etnicznej Fulani oraz chrześcijańskimi farmerami, a także walkami pomiędzy rządem z Abudży i licznymi kryminalnymi lub etnicznymi bojówkami działającymi w okolicy Delty Nigru.
W wyniku działań zbrojnych w Birmie w 2021 roku śmierć poniosło ponad 9 tys. osób. Liczba ta jest sumą ofiar wojskowego reżimu, który w lutym 2021 roku - obalając demokratycznie wybrany rząd noblistki Aung San Suu Kyi - przejął władzę w kraju oraz ofiar konfliktów toczonych przez władze centralne z licznymi partyzantkami, wśród których dominują te skupione wokół muzułmańskiej mniejszości Rohingja, Armii Wyzwolenia Kachinu – terenów na północy Birmy zamieszkałych przez sześć skonfederowanych grup etnicznych oraz Unii Narodowej Karenów – mniejszości narodowej liczącej ok. 7 mln osób, których walka z kolejnymi rządami Birmy trwa od 1949 roku.
W listopadzie 2020 roku rząd Etiopii rozpoczął ofensywę wojskową w Tigraju po tym, jak przywódcy regionu sprzeciwili się rządowi federalnemu i przeprowadzili wybory lokalne. Ofensywa szybko przerodziła się w szerszą wojnę i czystki etniczne przeciwko Tigrajczykom. Pod koniec czerwca 2021 roku, osiem miesięcy po rozpoczęciu ofensywy rządowej, siły zbrojne Tigrajczyków zdobyły stolicę regionu Mekelle i wychodząc poza granice Tigraju zaczęły zagrażać stolicy Etiopii - Addis Abebie. W kraju ogłoszono stan wyjątkowy. Kontrofensywa wojsk rządowych prowadzona od 22 listopada z pierwszych linii frontu przez premiera Abiy Ahmed Alego wypchnęła w grudniu wojska Tigrajczyków z północnych regionów Amhara i Afar. W wyniku wojny w 2021 roku w kraju zginęło co najmniej 8 tys. osób.
W Meksyku, w wyniku toczonych pomiędzy gangami, kartelami narkotykowymi i rządem walk, w 2021 roku zginęło co najmniej 7,7 tys. osób. Problem zorganizowanej i działającej na międzynarodową skalę przestępczości sięga w Meksyku lat 80. ubiegłego wieku, kiedy meksykańskie grupy przestępcze oraz handlarze narkotyków przypisały każdej grupie odrębne obszary kontroli i utworzyły sieci oraz szlaki przemytnicze. Rozwój przemysłu narkotykowego doprowadził jednak do walk o rynki zbytu pomiędzy poszczególnymi grupami. Rząd Meksyku w 2006 roku wypowiedział oficjalnie wojnę przestępczości zorganizowanej.
Wojna domowa w Syrii wybuchła w wyniku brutalnego stłumienia protestów okresu Arabskiej Wiosny przez reżim Baszszara al-Asada. Wśród licznej grupy państw zaangażowanych w wojnę domową w Syrii dominują Stany Zjednoczone, Rosja, Turcja oraz Iran. Głównym frontem syryjskiego konfliktu pozostaje północno-zachodnia prowincja Idlib, w której schroniły się ostatnie grupy walczące z rządem Asada. Innym aktorem konfliktu są zamieszkujący północ kraju Kurdowie, którzy od 2016 roku mierzą się z dyplomatyczną i militarną ofensywą Ankary, widzącej w nich sprzymierzonych z działającą w Turcji Partią Pracujących Kurdystanu (PKK) terrorystów. W Syrii nadal aktywne są rozsiane po kraju komórki Państwa Islamskiego (IS). W 2021 roku w wyniku zorganizowanej przemocy w Syrii zginęło ponad 5,5 tys. osób.
Do ponad 5 tys. ofiar konfliktów zbrojnych w Demokratycznej Republice Konga doprowadziły walki toczone w tym kraju pomiędzy rebeliantami islamistycznych Zjednoczonych Sił Demokratycznych i rządem w Kinszasie, farmerami z grupy etnicznej Lendu i hodowcami bydła z mniejszości Hema w regionie Ituri, rządem centralnym i rebeliantami Hutu z Demokratycznych Sił Wyzwolenia Rwandy oraz starć toczonych w ramach powstania Katanga, dążącego do odłączenia południowych terenów kraju i utworzenia niepodległego państwa.
W wyniku ponad 1600 bitew i 500 eksplozji w 2021 roku w Somalii zginęło około 3,2 tys. osób. W kraju tym od lat 80. trwa wojna domowa, która poza doprowadzeniem do ponad 500 tys. ofiar śmiertelnych zrodziła aktywną do dziś islamistyczną organizację terrorystyczną Al-Shabab, która kontroluje część obszarów rolniczych Somalii i stanowi jedno z najpoważniejszych wyzwań, stojących na drodze do zakończenia trwającego już trzy dekady konfliktu.
Pomimo ogłoszenia w 2018 roku przez armię USA zakończenia w Iraku walk z Państwem Islamskim starcia z rozproszonymi komórkami organizacji wciąż pociągają za sobą nowe ofiary. W wyniku walk oraz wybuchów min, niewypałów czy zamachów terrorystycznych w kraju w 2021 roku zginęło około 2,5 tys. osób.
Wskutek walk z islamistycznymi bojówkami w regionie Sahelu i Zachodniej Afryki w Burkina Faso w 2021 roku zginęło ponad 2,1 tys. osób. Najważniejszą pośród islamskich bojówek jest związana z Al-Kaidą Nusrat al-Islam. Obszar ich działań, poza Burkina Faso, obejmuje także Algierię, Czad, Libię, Niger, Tunezję, Togo, Benin, Wybrzeże Kości Słoniowej oraz Mali. W samym Mali, poza działalnością islamskich rebeliantów, trwa wojna domowa, w której pochodzący z północy kraju powstańcy domagają się utworzenia niepodległego państwa Tuaregów. W wyniku walk i zamachów w kraju zginęło ponad 1,8 tys. osób.
W Sudanie Południowym, wskutek konfliktów pomiędzy licznymi grupami etnicznymi oraz walk rebeliantów z rządem centralnym, zginęło w 2021 roku ponad 1,8 tys. osób. Zbrojne starcia często wynikają ze sporów dotyczących pastwisk dla bydła, stanowiącego tradycyjne i wciąż ważne źródło dochodu oraz stylu życia koczowniczych plemion. Na południu kraju w regionie Ekwatorii walkę z rządem prowadzi również Front Ocalenia Narodowego kierowany przez Thomasa Cirilo.
Wojna domowa w Republice Środkowoafrykańskiej (RŚA) doprowadziła w 2021 roku do co najmniej 1,6 tys. śmierci. Jej głównymi stronami są rząd centralny ze stolicą w Bangui, sojusz muzułmańskich bojówek Seleka oraz składające się głównie z rebeliantów chrześcijańskich ugrupowanie Antybalaka. Napięcia pomiędzy rebeliantami wynikają po części z religijnych różnic oraz historycznego antagonizmu pomiędzy chrześcijańskimi farmerami oraz muzułmańskimi koczownikami. Strony walczą ze sobą również o kontrolę nad terenami bogatymi w diamenty oraz inne cenne surowce.
Trwające w Sudanie od 2003 roku walki w Darfurze pomiędzy muzułmańskimi bojówkami Dżandżawidami oraz niearabską ludnością regionu, a także starcia z Ludowym Ruchem Wyzwolenia Sudanu (SPLM-N) - pozostającą w kraju filią organizacji, która po ogłoszeniu przez Sudan Południowy niepodległości w 2011 roku utworzyła jego pierwszy rząd – doprowadziły do śmierci 1,5 tys. osób.
Na 1,2 tys. ofiar konfliktów zbrojnych w Pakistanie złożyły się osoby, które zginęły w konsekwencji walk islamskich bojówek z rządem centralnym w północno-zachodniej prowincji Chajber Pasztunchwa oraz trwającego od 1948 roku powstania beludżyskich separatystów przeciwko rządowi w Islamabadzie. Prowincja Beludżystan jest największą terytorialnie jednak najmniej zaludnioną prowincją Pakistanu. Irańska prowincja Sistan i Beludżystan tworzą razem region Beludżystanu, historyczną krainę, zamieszkiwaną obecnie przez ok. 19 mln ludzi.
Na Filipach w 2021 roku w wyniku starć zbrojnych zginęło ponad 1,2 tys. osób, z których niemal połowę stanowią ofiary obejmującego większą część terytorium kraju konfliktu pomiędzy rządem centralnym i komunistycznymi bojówkami Nowej Armii Ludowej. Konflikt sięga 1969 roku i jest najdłuższą trwającą obecnie rebelią bojówek komunistycznych na świecie. Innym trwającym od lat 60. XX wieku powstaniem jest toczony na wyspie Mindanao konflikt pomiędzy rządem i rebeliantami z ludu Moro, którego większość przedstawicieli wyznaje islam. Kolejnym konfliktem rozgrywającym się w 2021 roku na Filipinach jest wypowiedziana przez prezydenta Rodrigo Duterte tzw. wojna z narkotykami, w wyniku której ginęli nieuzbrojeni cywile podejrzani o handel narkotykami oraz wybuchały bitwy pomiędzy funkcjonariuszami służb bezpieczeństwa kraju i uzbrojonymi gangami.
W wyniku walk ugrupowań partyzanckich i przemocy związanej z handlem narkotykami w Kolumbii w 2021 roku zginęło ponad 1150 osób. Najpoważniejszym konfliktem okazały się walki toczone we wschodnim regionie Catatumbo pomiędzy marksistowsko-leninowską Ludową Armią Wyzwolenia, odwołującą się do komunizmu i katolickiej teologii wyzwolenia Armią Wyzwolenia Narodowego, Frente 33 - odłamem nieistniejącej już, lewicowej partyzantki FARC-EP oraz armią Kolumbii.
W konsekwencji trwających w Mozambiku od 2017 roku walk pomiędzy rządem i islamistycznymi bojówkami w 2021 roku zginęło co najmniej 1100 osób. Działania Ansar al-Sunny oraz Państwa Islamskiego skupiają się głównie w Cabo Delgado, północnej prowincji kraju, jednak żołnierze obu terrorystycznych organizacji przekraczali również północną granicę Mozambiku i przeprowadzali ataki w sąsiedniej Tanzanii. Do walki z islamistami zaangażowały się sąsiadujące z Mozambikiem kraje oraz Stany Zjednoczone, Unia Europejska, Rosja, Portugalia oraz Wielka Brytania.
Konflikty o niskiej intensywności trwały nadal w 2021 roku w Turcji, gdzie rząd prezydenta Recepa Tayyipa Erdogana kontynuuje walkę z kurdyjskimi partyzantami z PKK, na Ukrainie, gdzie na wchodzie kraju broni nie składają wspierani przez Rosję separatyści, w Izraelu i Autonomii Palestyńskiej, gdzie regularnie dochodzi do starć pomiędzy skonfliktowanymi od dekad stronami, w niepotrafiącej otrząsnąć się po Arabskiej Wiośnie Libii, a także pomiędzy Azerbejdżanem i Armenią oraz Pakistanem i Indiami, którym spory terytorialne wywołane arbitralnym określaniem granic przez byłe imperia towarzyszą od uzyskania niepodległości.
Jakub Bawołek (PAP)
kgr/
